۳۰ بیماری یا وضعیت پزشکیِ رایج

۳۰ بیماری یا وضعیت پزشکیِ رایج که می‌توانند به اختلالات گفتار، زبان یا صوت منجر شوند

۱) فلج مغزی (Cerebral Palsy)

کودک در همان ماه‌های اول سفتی یا شلیِ غیرعادی عضلات دارد، دیر می‌نشیند، راه می‌رود یا دست‌هایش می‌لرزد. گفتار معمولاً آهسته، کشیده و نامفهوم است و هماهنگی تنفّس–صداسازی دیده نمی‌شود.

۲) سکته مغزی در کودکان یا بزرگسالان

به‌طور ناگهانی یک سوی صورت و دست ـ پا بی‌حس یا ضعیف می‌شود، کلمات «قورت می‌روند» یا بی‌معنا کنار هم می‌آیند، فرد نمی‌تواند اسم اشیا را پیدا کند یا حرف دیگران را بفهمد.

۳) آسیب مغزی ضربه‌ای (TBI)

پس از تصادف یا سقوط، حافظه کوتاه‌مدت، تمرکز و هم‌آهنگی گفتار آسیب می‌بیند؛ جملات بریده‌بریده و صدای خسته به گوش می‌رسد.

۴) پارکینسون

صدای خفه و آرام، سرعت گفتار تند ولی یکنواخت، حالت صورت «بی‌حس» و کاهش بلندی صدا از نخستین نشانه‌هاست.

۵) ام‌اس (Multiple Sclerosis)

گفتار ناهموار، کشیده شدن هجاها و گاهی صدای لرزان همراه با ضعف یا گزگز اندام‌ها دیده می‌شود.

۶) اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)

در عرض چند ماه صدای بیمار تو در تو، انفجاری یا «بینی‌دار» می‌شود؛ بلع و کنترل آب دهان نیز به‌تدریج سخت می‌شود.

۷) هانتینگتون

حرکات ناخواسته دست و پا یا صورت همراه با جملات نامفهوم و انفجاری؛ بیمار کلمه را آغاز می‌کند ولی پایانش گم می‌شود.

۸) آلزایمر و دمانس‌ها

فراموشی نام افراد/اشیا، گم‌کردن خط داستان، تکرار پرسش و اختلال در یافتن واژه مناسب.

۹) تومور مغزی

سردرد صبحگاهی، استفراغ بی‌دلیل و تغییر تدریجی در نام‌یابی یا وضوح گفتار؛ گاهی لالی ناگهانی یک‌طرفه.

۱۰) طیف اوتیسم

تماس چشمی کم، واکنش محدود به نام خود، تکرار کلمات (اِکولالیا) یا استفاده از جملات حفظی بدون تعامل.

۱۱) سندرم داون

چهره‌ گرد، تون عضلانی پایین، دهان نیمه‌باز و بیان کلمات تک‌هجایی با تلفظ نامشخص.

۱۲) سندرم فراجایل X

تأخیر گفتار، اضطراب اجتماعی، تکرار پرسش و صدای زیرتر از سن واقعی.

۱۳) سندرم ویلیامز

گفتار پرآوا و واژگان غنی ولی دستور زبان ناقص و صدای زیر همراه با رفتار اجتماعی بیش‌ازحد صمیمانه.

۱۴) سندرم لاندو‑کلفنر (صرع اکتسابی زبان)

کودکی که صحبت می‌کرد ناگهان در چند هفته بیشتر کلماتش را از دست می‌دهد؛ EEG تخلیه صرعی در خواب نشان می‌دهد.

۱۵) آپراکسی گفتار کودکان

کودک تلاش می‌کند ولی صدای هدف درنمی‌آید؛ خطاها ناپایدارند و هر بار جای زبان عوض می‌شود.

۱۶) اختلال رشدی زبان (DLD/SLI)

واژگان و دستور زبان نسبت به همسالان عقب است؛ کودک جملات تلگرافی می‌سازد اما هوش غیرکلامی طبیعی دارد.

۱۷) شکاف کام یا ناهنجاری فکی – دندانی

صدای «بینی‌دار»، خروج هوا از بینی هنگام تلفظ /پ/ یا /ک/، و سختی در بسته شدن لب و دندان روی هم.

۱۸) کم‌شنوایی حسی ـ عصبی یا هدایتی

کودک به صداهای آرام واکنش نمی‌دهد، تلویزیون را خیلی بلند می‌کند و واج‌ها را می‌بلعد یا اشتباه می‌گوید.

۱۹) عفونت مزمن گوش میانی (OME)

شنوایی بالا و پایین می‌رود؛ تلفظ کلمات روزی واضح و روزی نامشخص است و کودک می‌گوید «ها؟».

۲۰) گره یا پولیپ تارهای صوتی

گرفتگی، خشونت و خستگی سریع صدا به‌ویژه در معلمان و خوانندگان.

۲۱) میاستنی گراویس

صدای بیمار در طول روز ضعیف‌تر و مقطع می‌شود؛ پلک‌ها نیز نزدیک غروب افتاده به نظر می‌رسند.

۲۲) دیستروفی عضلانی دوشن

کودک دیر می‌نشیند، صدای تو دماغی و گفتار کند دارد؛ پس از چند پله بالا رفتن به‌شدت خسته می‌شود.

۲۳) سندرم مئوبیوس

فلج مادرزادی عصب چهره؛ لبخند و حالت صورت کم، حرف‌های بی‌حالت و لب ها سفت.

۲۴) توالی پیر روبن

فک پایین کوچک است؛ زبان عقب می‌افتد و هنگام گریه صدای خِرخِر بینی شنیده می‌شود.

۲۵) فنیل‌کتونوری (PKU)

در صورت رعایت‌نشدن رژیم، کودک دچار تأخیر ذهنی، لکنت و اختلال واجی می‌شود.

۲۶) انسفالوپاتی هیپوکسی – ایسکمیک نوزادی

پس از تولد سخت، شلی یا سفتی عمومی و گریه بی‌صدا؛ بعدها تأخیر همه‌جانبه گفتار.

۲۷) مننژیت یا آنسفالیت دوران کودکی

تب بالا، تشنج، سپس افت حافظه و تلفظ ناواضح یا لکنت اکتسابی.

۲۸) صرع با تخلیه پیوسته در خواب (ESES)

گفتار صبح‌ها بدتر است؛ کودک روزبه‌روز واژگان و مهارت جمله را از دست می‌دهد.

۲۹) سندرم پرادر–ویلی

تون عضلانی پایین، اشتهای سیری‌ناپذیر، صدای خفه و کند و مشکلات تلفظ پشت حلقی.

۳۰) سندرم رت

دختر بچه‌ای که تا ۱۸ ماهگی کلمات داشت، ناگهان سکوت می‌کند، دست‌ها را پیچ و تاب می‌دهد و نگاه خالی دارد.

۲۰ پرسش متداول والدین درباره اختلالات گفتار و زبان

1. چه زمانی باید نگران دیر صحبت کردن کودک بشوم؟
   اگر تا ۱۸ ماهگی کمتر از ۲۰ واژه یا تا ۲۴ ماهگی کمتر از ۵۰ واژه داشته باشد.

2. آیا پسرها ذاتاً دیرتر از دخترها حرف می‌زنند؟
   میانگین چند ماه اختلاف طبیعی است، ولی تأخیر قابل توجه نیاز به ارزیابی دارد.

3. تفاوت لکنت طبیعیِ سنین دو تا چهار سال با لکنت اختلالی چیست؟
   لکنت طبیعی گذراست، هیچ تنش عضلانی یا ترس از صحبت ندارد و بیش از شش ماه طول نمی‌کشد.

4. آیا استفاده از موبایل و تبلت می‌تواند باعث تأخیر گفتار شود؟
   ورودیِ زیادِ یک‌طرفه و تعامل کم چهره‌به‌چهره ریسک تأخیر را بالا می‌برد.

5. کدام آزمایش‌ها قبل از گفتاردرمانی لازم است؟
   شنوایی‌سنجی پایه، بررسی سلامت دهان ـ فک و در صورت لزوم مشاوره عصب‌پزشک.

6. آیا گفتاردرمانی درد دارد یا برای کودک خسته‌کننده است؟
   جلسه‌ها بازی‌محور طراحی می‌شوند؛ کودک معمولاً لذت می‌برد.

7. چند جلسه در هفته مناسب است؟
   بسته به تشخیص: از یک‌بار (پیگیری نگه‌دارنده) تا سه‌بار (برنامه فشرده).

8. آیا تمرین خانگی واقعاً ضروری است؟
   بله؛ ۵–۱۰ دقیقه تمرین روزانه تأثیری بیش از یک جلسه اضافی کلینیک دارد.

9. می‌توانم جلسات را آنلاین بگیرم؟
   برای کودکان بالای پنج سال یا بزرگسالان، بسیاری از رویکردها به‌صورت تله‌تراپی قابل اجراست.

10. بیمه پایه یا تکمیلی چقدر هزینه را می‌پردازد؟
    اغلب بیمه‌های تکمیلی بخش قابل توجهی از جلسات را با فاکتور رسمی بازمی‌گردانند.

11. اگر کودک دو‌زبانه است، گفتاردرمانی به کدام زبان انجام می‌شود؟
    زبان غالب خانواده انتخاب می‌شود؛ راهبردها به زبان دوم تعمیم داده می‌شود.

12. آیا درمان لکنت باعث حادتر‌شدن آن نمی‌شود؟
    برعکس؛ مداخله زودهنگام از تثبیت لکنت جلوگیری می‌کند.

13. گفتاردرمانی در فلج مغزی چه کمکی می‌کند؟
    وضوح صدا، کنترل تنفس و ابزارهای جایگزین ارتباطی را بهبود می‌دهد.

14. پس از کاشت حلزون، چند ماه طول می‌کشد تا کودک حرف بزند؟
    معمولاً ۱۲–۱۸ ماه تمرین منظم لازم است تا جمله‌های ساده شکل بگیرد.

15. آیا بزرگسال با سکته قدیمی هم سود می‌برد؟
    بله؛ پلاستیسیته مغز مادام‌العمر است، هرچند سرعت پیشرفت کمتر است.

16. چگونه مدرسه را در روند درمان درگیر کنم؟
    با ارائه گزارش گفتاردرمانگر و درخواست تعدیل تکالیف زبانی.

17. آیا دستگاه‌های الکترونیکی کمک‌گوینده هزینه زیادی دارند؟
    مدل‌های تبلت‌محور مقرون‌به‌صرفه شده‌اند و بیمه‌ تکمیلی گاهی کمک می‌کند.

18. چه زمانی تمرین شربت و خوراکی غلیظ برای اختلال بلع ضروری است؟
    وقتی ویدئوفلوروسکوپی نشان دهد مایعات رقیق وارد نای می‌شود.

19. آیا صدای خشن معلم بعد از تعطیلات خوب می‌شود؟
    اگر التهاب ساده باشد، بله؛ در صورت تداوم بیش از دو هفته باید ارزیابی شود.

20. چگونه وقت ارزیابی در کرج بگیرم؟
    کافی است در واتساپ یا با تماس تلفنی به ۰۹۱۲۱۶۲۳۴۶۳ پیام دهید؛ همکاران کلینیک گفتار توان‌گستر گوهردشت زمان مناسب را هماهنگ می‌کنند.